Istnieje wiele
klasyfikacji i podziałów erozji i, w zależności od przyjętych kryteriów,
poszczególne jej typy i podtypy znacznie się od siebie różnią. Opracowana
przez Józefaciuków z Puławskiego Ośrodka Badań Erozyjnych jest moim
zdaniem najodpowiedniejsza dla geograficznych warunków Polski i ujmuje
wszystkie typy erozji spotykane w terenie. Wyróżniono w niej 5 podstawowych
typów erozji, które rozkładają sie na poszczególne podjednostki.
Erozja
wietrzna - siła sprawcza: wiatr, wyróżnia się:
Deflację - wywiewanie ziarn i
cząstek glebowych, ziemnych i skalnych. Powoduje tworzenie się rynien,
mis, niecek i wydmuszysk w obrębie obszarów piaszczystych oraz ostańców
i bruku deflacyjnego na obszarach piaszczysto - żwirowych i pyłowych.
Podczas okresów intensywnego wywiewania powstają burze pyłowe i piaskowe
(Sahara).
Korazję - żłobienie i szlifowanie
powierzchni skał przez piasek niesiony wiatrem, najintensywniejsze
na pustyniach i w górach. Charakterystyczne formy rzeˇby korazyjnej
to wygłady, żłobki, bruzdy, nisze, graniaki wiatrowe i skałki (słupy
skalne).
Akumulację eoliczną - osadzanie
się niesionych przez wiatr cząstek glebowych (deflatów) na powierzchni
gleby powodujące stopniowe zasypanie górnych, żyznych poziomów profilu
glebowego, jałowymi deflatami.
Erozja
wodna - siła sprawcza: woda, wyróżnia się:
Rozbryzg - odrywanie i przemieszczanie
na niewielkie odległości cząstek glebowych przez krople deszczu lub
ziarna gradu z równoczesnym ubijaniem powierzchni gruntu.
Spłukiwanie powierzchniowe - odspajanie
i transportowanie cząstek glebowych przez spływ powierzchniowy. Zasada
przemieszczanie cząstek jest podobna do transportu osadów w korytach
rzecznych, lecz odbywa się w strudze o znacznie większej szerokości
i minimalnej głębokości (przepływ błonkowaty).
Erozja liniowa - dzieli się na
3 podtypy:
- erozję żłobinową, która polega
na niegłębokim rozmywaniu górnych poziomów profilu glebowego przez
wodę ze spływu powierzchniowego spływające po stoku w postaci niewielkich
strużek;
- erozję wąwozową, której mechanizm
polega na bardzo intensywnym rozmywaniu stoków przez skoncentrowane
strugi spływu powierzchniowego, w wyniku czego powstają wąwozy, które
nie zabezpieczone, podlegają następnie dalszemu silnemu rozwojowi;
- erozje rzeczną, dzielącą się
na: denną, brzegową i wsteczną. Najogólniej ten typ erozji ujmuje
całość zjawisk związanych z przeobrażaniem koryt cieków.
Erozja podpowierzchniowa - dzieli
się również na 3 podtypy:
- sufozję chemiczną, której mechanizm
polega na zubażaniu profilu glebowego w spoiwo (CaCO3)
poprzez jego chemiczne rozpuszczanie i wynoszenie poza profil;
- sufozję mechaniczną, której
mechanizm jest podobny, z tą różnicą, że zamiast wymywania chemicznego
następuje tu mechaniczne wynoszenie koloidalnego spoiwa;
- erozja krasowa, której efektem
są liczne jaskinie na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych. Jaskinie
te powstały poprzez długoletnie, stopniowe wymywanie CaCO3
z masywu skalnego.
Abrazja - jest to niszczenie brzegów
zbiorników wodnych przez energię uderzających fal. Najbardziej spektakularnym
efektem działania abrazji są w Polsce klify Pomorza Zachodniego, a
szczególnie klif pod kościołem w Trzęsaczu.
Ruchy
masowe - siła sprawcza: przyciąganie ziemskie, wyróżnia
się:
Odpadanie - odpadanie mas skalnych
bądˇ gruntowych z pionowych ścian.
Obrywanie - obrywanie się mas
skalnych bądˇ ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają
się droga powietrzną;
Osuwanie - na ogół szybkie przemieszczanie
się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce
najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeˇbie
powodujących zwiększenie nachylanie stoku, w wyniku czego traci on
stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
Spływy - (soliflukcja), spływanie
nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo - zwietrzelinowych po płaszczyˇnie
poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu.
Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części
ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej
30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
Pełzanie - mechanizm podobny do
osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej
warstwy bywa znacznie większa.
Osiadanie - powolne obniżanie
się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie
często towarzyszy procesom syfozji.
Erozja
śniegowa - siła sprawcza: śnieg bądˇ lód, wyróżnia się:
Erozja niweo-eoliczna - o podobnym
do korazji mechanizmie niszczącym, gdzie rolę niszczącą ziarn deflatów
spełniają kryształki śniegu, bądˇ lodu.
Lawiny - powodują bardzo gwałtowne
przemieszczenia mas glebowo-zwietrzelinowych.
Zsuwy - powolne przemieszczanie
się masy śniegu wraz z gruntem i skałami po powierzchni stoku.
Erozja
uprawowa - siła sprawcza: człowiek.
Erozja ta obejmuje wszystkie przejawy wadliwej agrotechniki i urządzenia
terenów rolnicyc. Najbardziej znanym przykładem erozji uprawowej jest
orka z odłożeniem skiby w dół stoku, co przyspiesza dodatkowo wynoszenie
materiału z pola.