Dotychczas opracowano kilka
metod zabudowy wąwozów.
Zabudowa
biologiczna - każdy wąwóz bez ingerencji człowieka pod
koniec swojego rozwoju (stadium starości) zostaje niemal całkowicie
opanowany przez naturalną roślinność.
Trwa to jednak zwykle bardzo długo i prowadzi do dewastacji znacznych
powierzchni przyległych gruntów rolnych. Zabudowa biologiczna, najbardziej
zbliżona do naturalnej, polega na zadarnieniu i zadrzewieniu wąwozów.
Kardynalną jej zasadą jest zadrzewienie skarp i zadarnienie dna wąwozu
głównego i rozcięć bocznych oraz wlotów, czyli wszystkich powierzchni,
którymi okresowo następuje spływ skoncentrowanych wód powierzchniowych.
Ponadto wokół wąwozu zakłada się jednometrowej szerokości pas darni,
który powyżej wlotów poszerza się do kilku metrów.
Dla uzupełnienia tak wykonanej zabudowy biologicznej można na dnie
wąwozu dodatkowo wykonać, poprzecznie do spływu wody, płotki z żywej
faszyny lub posadzić żywopłoty, które będą zatrzymywały zawiesinę
glebową i spłycały wąwóz, zmniejszając podłużny spadek dna i nasilenie
procesów rzeźbotwórczych.
Zabudowa
techniczno-biologiczna polega na umocnieniu miejsc, szczególnie
narażonych na rozmywanie, budowlami hydrotechnicznymi oraz zadrzewieniu
i zadarnieniu wąwozu, według zasad omówionych przy zabudowie biologicznej.
Budowle hydrotechniczne w wąwozach, służące do umacniania progów erozji
wstecznej, osuwisk i stabilizacji dna, ze względu na wysoki koszt,
trudności wykonania, konieczność konserwacji i wprowadzenie sztucznych
elementów w krajobraz wąwozu należy ograniczyć do niezbędnego minimum.
Dlatego powinno się je stosować jedynie w wąwozach, których nie da
się zagospodarować innymi metodami, a które stanowią duże zagrożenie
dla przyległych gruntów rolnych i obiektów gospodarczych. Budowle
techniczne lokalizuje się przede wszystkim u czuł wąwozów dla ich
stabilizacji, a następnie u wylotu wąwozów dla zatrzymania rumowiska,
spłycenia wąwozu i zmniejszenia spadku podłużnego dna oraz ochrony
niżej leżących gruntów i obiektów przed zamulaniem. Można natomiast
zupełnie zrezygnować z umacniania progów erozji wstecznej i innych
form erozyjnych wewnątrz wąwozu lub umacniać je prowizorycznymi budowlami
faszynowymi czy kamiennymi. Do zabudowy techniczno - biologicznej
należy zawsze podchodzić z pewnym zastanowieniem i szukać innych,
tańszych i bardziej efektywnych rozwiązań.
Zasypywanie
wąwozów. Likwidowanie wąwozów przez zasypanie jest zabiegiem,
który ze względów na estetykę krajobrazu, obecnie nie jest stosowany
zbyt często.
Zabudowa
zbiornikami. W wąwozach można budować zbiorniki retencyjne,
kolmatacyjnie i retencyjno-kolmatacyjnie. Wybór rodzaju
zbiornika zależy od wielkości wąwozu i jego zlewni, nasilenia procesów
erozyjnych oraz od warunków przyrodniczych i potrzeb gospodarczych.
Zbiorniki w wąwozach buduje się w celu ograniczenia procesów rzeźbotwórczych,
poprawienia gospodarki wodnej oraz ochrony gruntów, zasiewów, urządzeń
melioracyjnych i cieków wodnych przed zamulaniem.
Zbiorniki retencyjne można budować w dużych wąwozach
dolinowych, z których wypływają wody źródlane lub w wąwozach o rozległych
zlewniach i znacznym przepływie okresowych wód powierzchniowych. Zbiorniki
wodne w wąwozach poprawiają lokalny mikroklimat, a zmagazynowana w
nich woda może być wykorzystywana do hodowli ryb, ptactwa wodnego
oraz do innych celów gospodarczych, a nawet rekreacyjnych.
Zbiorniki retencyjne uzyskuje się przez przegrodzenie
wąwozu groblą ziemną z urządzeniem do odprowadzania nadmiaru wód powierzchniowych,
a zbiorniki kolmatacyjne w podobny sposób lub przez zasypanie dolnego
odcinka wąwozu.
Zbiorniki kolmatacyjne służą do zatrzymywania rumowiska
unoszonego przez wodę z wąwozu i jego zlewni. Wykorzystywana jest
erozyjna energia wody do likwidacji form przez nią wytworzonych. Główne
cele stosowania tej metody to zamulenie wąwozów i ochrona gruntów
i obiektów poniżej wylotu przed zamulaniem.
Zbiorniki retencyjno-kolmatacyjne łączą funkcje jednych i drugich
zbiorników.
Zagospodarowanie
sadownicze. Tereny o silnie urozmaiconej rzeźbie i rozczłonkowane
gęstą siecią wąwozów są coraz mniej przydatne dla rolnictwa i coraz
częściej wyłączane z użytkowania rolniczego. Przeznaczenie takich
terenów pod zalesianie jest marnotrawstwem rolniczego potencjału produkcyjnego.
Korzystniej przeznaczyć je pod sady, które w poprawianiu warunków
agroekologicznych i kształtowaniu krajobrazu odgrywają podobna rolę
do zalesień, a oprócz tego zapewniają wysoką produkcję.
Sady zakłada się w wąwozach znajdujących się w końcowym stadium rozwojowym,
o złagodzonej rzeźbie i położonych w pobliżu zabudowań. Na zboczach
o mniejszym nachyleniu wykonuje się tarasy schodkowe i na ławach tarasów
w zależności od ich szerokości sadzi się jeden lub kilka rzędów drzew
owocowych. Na skarpach bardziej stromych i o urozmaiconej rzeźbie
drzewa owocowe sadzi się na tarasach talerzowych wykonywanych w poprzecznostokowych
bruzdach chłonnych. Na tarasach talerzowych korzystniej jest sadzić
drzewa odporne na choroby i szkodniki (orzechy włoskie, śliwy, wiśnie)
ze względu na trudności chemicznej ochrony przed chorobami i szkodnikami.
Ponadto w wąwozach można wykonywać nasadzenia leszczyny oraz krzewów
o właściwościach leczniczych. Tereny silnie zdewastowane przez erozję
wąwozową korzystniej jest w całości przeznaczyć pod sady. Wówczas
wykonuje się mechaniczne kształtowanie terenu, tarasowanie zboczy
i zakłada duże, wysokoprodukcyjne sady, użytkowane przez specjalistyczne
gospodarstwa sadownicze lub zespoły rolników indywidualnych.
Zagospodarowanie
pastwiskowe.
Sposób ten jest korzystny w wąwozach o łagodniejszej rzeźbie, zwięzłym
gruncie i leżących w pobliżu osiedli Naturalnie zadarnione wąwozy
są najczęściej użytkowane pastwiskowo, a wydajność runi można poprawić
przez zastosowanie zabiegów takich jak uporządkowanie powierzchni,
wyoranie poprzecznostokowych bruzd chłonnych, intensywne nawożenie,
podsiew mieszanką traw bruzd chłonnych i powierzchni pozbawionych
darni, uregulowanie wypasu. Można też zastosować pełną uprawę i obsiew
wąwozu mieszanką traw. Przydatność metody pastwiskowego zagospodarowania
wąwoizów uzależniona jest głównie od ilości opadów i powinno się ją
preferować w terenach górzystych.
Zagospodarowanie
dla celów rekreacyjnych. Wąwozy są pięknym elementem krajobrazu,
a zagospodarowanie dla celów rekreacyjnych polega na ograniczeniu
procesów rzeźbotwórczych, przy zachowaniu i podniesieniu walorów krajobrazowych.
Jest to w pewnym stopniu modyfikacja zabudowy techniczno-biologicznej.
Zamiast typowych budowli hydrotechnicznych wykonuje się budowle o
podwójnym znaczeniu: rozpraszające energie spływających wód powierzchniowych
i ułatwiające turystom przechodzenie wąwozem.
Zamiast drzew i krzewów leśnych sadzi się drzewa i krzewy ozdobne.
Możliwości rozwiązań jest bardzo dużo w zależności od pomysłowości
projektujących architekturę krajobrazu.
Zagospodarowanie
metodami zintegrowanymi. Wąwozy można również zagospodarować
kilkoma różnymi sposobami równocześnie.
Zagospodarowanie
wymoków sufozyjnych
dotyczy głównie form okresowo zalewanych wodami powierzchniowymi,
które bardzo utrudniają gospodarowanie na przyległych polach. Natomiast
wymoki ze stale stagnującą wodą pozostawia się w stanie naturalnym.
Dotychczas, wymoki z okresowymi wodami zadarniano i zadrzewiano. Doświadczenia
przeprowadzone w ostatnich latach wykazały celowość stosowania innych
sposobów jak zasypywani, drenowanie niesystematyczne lub głębokie
spulchnienie gleby.
Opracowano
na podstawie:
