Typów erozji jest tak wiele (czynników sprawczych jeszcze więcej), że w dalszej części owego skromnego vademecum będę omawiał tylko erozję wodną i wietrzną. Podstawowymi czynnikami determinującymi nasilenie erozji w warunkach Polski są: rzeźba terenu, pokrywa glebowa, sposób użytkowania i organizacja przestrzenna danego obszaru oraz klimat.

Rzeźba terenu: decydującą role mają tu spadku terenu ze wzgledu na szybkość spływu powierzchniowego, efektywną powierzchnię zbierania opadu i szybkość infiltracji. Ważna jest również tzw. krzywizna stoków określająca ich geometrię wpływajacą na rozkład energii spływającej wody. Wystawa stoków z kolei decyduje o szybkości tajania pokrywy śnieżnej oraz wilgotności gleby.

Pokrywa glebowa: jej wpływ określany jest wskaˇnikiem podatności na erozję wyznaczanym dla każdego rodzaju erozji. Decydujący wpływ na jego wartości mają następujące właściwości gleb: skład mechaniczny, decydujący o zwięzłości (odwrotnie proporcjonalnej do stosunku zawartości frakcji pylastej do frakcji spławialnych), przepuszczalność, wytrzymałość na ścinanie, zawartość różnych składników mineralnych i organicznych. Istnieje wiele klasyfikacji podatności gleb na erozję np. na spłukiwanie powierzchniowe, ja podam klasyfikację wg Józefaciuków - od gleb najbardziej do najmniej podatnych: 1. gleby lessowe i lessowate, pyłowe, pyłowe wodnego pochodzenia; 2. piaski luˇne, gleby piaszczyste, rędziny kredowe i jurajskie; 3. piaski słabogliniaste, gliniaste, gleby żwirowe, rędziny trzeciorzędowe i starszych formacji geologicznych; 4. gleby lekkie - gliny piaszczyste i piaski naglinowe, gleby średnie, gliniaste, wytworzone ze skał osadowych o spoiwie węglanowym, niewapiennych; 5. gleby ciężkie, ilaste, skaliste - skały szkieletowe wytworzone ze skał o spoiwie niewęglanowym, wytwoprzone ze skał krystalicznych, torfy niskie, przejściowe i wysokie.

Sposób użytkowania i organizacja przestrzenna obszaru są typowo antropogenicznymi czynnikami wpływającymi na nasilenie procesów erozji wodnej. Największe znaczenie ma tutaj przeciwerozyjna funkcja roślinności, przeciwerozyjne zabiegi agrotechniczne i przeciwerozyjny układ pól i dróg. Przeciwerozyjna funkcję roślinności najlepiej obrazują szacunkowe dane podawane przez Benneta (1955), który szacuje czas zmycia 18cm warstwy gleby na stoku o nachyleniu 10%, w warunkach klimatu kontynentalnego, na 575000 lat pod pierwotną puszczą, 82150 lat pod trwałą darnią, 110 lat pod uprawą polową i 18 lat na czarnym ugorze. Jak widać największą wartość ochronną mają siedliska leśne, następnie łąkowe, zaś uprawa polowa generalnie nie wykazuje właściwości trwałej ochrony (chociażby ze względy na sezonowość). Ochronne działanie zbiorowisk leśnych polega na: wiązaniu gleby przez gęsty system korzeniowy, dużej intercepcji opadów tj.rozpraszaniu i zatrzymywaniu części opadu w koronach drzew (intercepcja waha się w granicach od 10% dla intensywnych i dużych opadów do nawet 100% dla opadów małych, średnio wynosi ona 20-30%), równomiernym rozkładzie pokrywy snieżnej oraz równomiernym i opóˇnionym jej tajaniem, akumulacji materiału wynoszonego z wyższych partii terenu. Tak więc lesistość poszczególnych zlewni ma bardzo duże znaczenie przeciwerozyjne. Jednak lesistość wyrażona w procentach powierzchni zlewni nie uwzględnia przestrzennej lokalizacji lasów w obrębie zlewni, które ma największe znaczenie ze względu na zatrzymywanie i opóˇnianie spływu przez obszary położone w górze zlewni przy niewielkim znaczeniu lasów przy jej wylocie. Dlatego też wprowadzono (Lambor, 1955) wskaĽnik rozwinięcia lesistości zlewni wyrażony stosunkiem powierzchni poniżej krzywej rozwinięcia lesistości do całkowitej powierzchni zlewni. Gęsty i zwarty system korzeniowy roślinności trawiastej z kolei chroni glebę przede wszystkim przed skoncentrowanym spływem powierzchniowym. Naziemne części darni również chronią glebę zwiększając szorstkość podłoża, a zatem zmniejszają prędkość przepływu, zwiększając przy tym infiltrację. Oprócz rodzaju pokrywy roślinnej olbrzymi wpływ na nasilnienie erozji ma prawidłowa agrotechnika (o czym więcej przy okazji omawiania zabiegów ochronnych) oraz właściwy układ działek i dróg w rzeˇbie (rysunek poniżejj). Generalnie najbardziej niekorzystny jest układ wzdłużstokowy tj. prostopadły do warstwic oraz skośnostokowy, gdyż rzędy upraw, czy drogi gruntowe stają się korytami dla spływu powierzchniowego, co w przypadku układu skośnostokowego charakteryzującego się dużą zlewnią oznaczać może intensywne rozmywanie, nawet przy stosunkowo niewielkich opadach.