Niniejsze
opracowanie dotyczące erozji wietrznej zostało oparte na literaturze
Państwa Anny i Czesława Józefaciuków, stanowiącej kompendium z zakresu
badań erozyjno-rolniczych.
Erozja wierzna (eoliczna)
stanowi, obok erozji wodnej, śniegowej, uprawowej i ruchów masowych,
jeden z głównych typów erozji wyróznionych przez Józefaciuków (Józefaciukowie,
1992). Jest równocześnie jednym z najsłabiej rozpoznanych typów erozji,
a równocześnie powszechnie wystepującym. Szacuje się, że na obszarze
ok. 28% powierzchni Polski występuje zagrożenie erozją wietrzną, co
przy znacznym udziale powierzchniowym gleb słabych, najbardziej podatnych
na ten typ erozji, stwarza sitotne zagrożenie degradacji grunów ornych.
WPROWADZENIE
Biorąc za podstawę prędkość
wiatru (powyżej 5 m/s), zróżnicowanie litologiczne i wskaźnik urzeźbienia
terenu, wydziela się w krajobrazie rolniczym Polski trzy typy regionów
o różnym natężeniu procesów eolicznych: bardzo silnym - średnio 600
t/ przemieszczanego materiału (obszary górskie, pogórzy i wyżynne
z lessami oraz pokrywami pylastymi); umiarkowanym - średnio 300 t/
(część Sudetów, wyżyny z pokrywami niepylastymi, bardziej urzeźbione
obszary pojezierne); słabym - średnio 100 t/ (głównie niziny środkowopolskie
i Wybrzeże Zachodniobałtyckie).
Intensywność procesów eolicznych jest stosunkowo mało poznana. Zarejestrowane
ekstremalne opady deflatów stanowiły wielokrotność średnich sum rocznych
od około 4502 t/ do około 2287 t/ . Największą deflację notuje się
w okresach czarnych zim.
Stopień degradowania gleby i upraw, jaki występuje przy różnym nasileniu
erozji wietrznej, przedstawia się następująco:
ˇ erozja słaba powoduje tylko wywiewanie niewielkiej
ilości cząstek glebowych i minimalnie degraduje glebę;
ˇ erozja umiarkowana zapoczątkowuje już proces redukowania
miąższości poziomu orno - próchniczego wskutek wywiewania cząstek
mineralnych i organicznych. Powoduje też zapylenie atmosfery materiałem
glebowym.
ˇ erozja średnia powoduje wyraźne zmniejszenie miąższości
poziomu orno - próchniczego. Oprócz zapylania atmosfery może też powodować
szkody w uprawach - odsłaniać system korzeniowy, uszkadzać mechanicznie
lub zasypywać rośliny;
ˇ erozja silna prowadząca do trwałych zmian morfologicznych
gleb, tzn. do ubytku profilu wskutek deflacji (gleby zwiewane) lub
do jego narastania w wyniku akumulacji eolicznej (gleby nawiewane).
Powoduje duże zanieczyszczenie atmosfery, zdzieranie lub zasypywanie
upraw polowych, występowanie burz pyłowych i piaskowych oraz "czarnych
zim" (nawiewanie ziemi na śnieg). Na większych obszarach piasków
sandrowych lub starych tarasów rzecznych mogą tworzyć się wydmy;
ˇ erozja bardzo silna dotyczy terenów rozwydmianych
(wydmy nadmorskie i śródlądowe).
Występowanie deflacji na hałdach i zwałowiskach jest bardzo uciążliwe
i często niebezpieczne (wywiewanie sustancji szkodliwych) dla otaczającego
środowiska.
Erozja wietrzna (eoliczna) - przeobrażanie i degradowanie
gleb pod wpływem erozyjnego oddziaływania wiatru. Należą do niej procesy:
deflacji
- wywiewanie z powierzchni gleby i przenoszenie na różne odległości
ziarn oraz cząstek glebowych i ziemnych (próchnicy, pyłu, iłu, piasku,
okruchów skalnych):
korazji - żłobienie i wygładzanie powierzchni skalnych
przez piasek niesiony wiatrem:
akumulacji - osadzanie się i nagromadzanie materiału
deflacyjnego transportowanego przez wiatr.
CZYNNIKI
DETERMINUJĄCE PROCESY EOLICZNE:
O formach i nasileniu procesów
erozji wietrznej decydują fizyczno- geograficzne cechy środowiska
oraz czynniki antropogeniczne. Spośród czynników grupy pierwszej największy
wpływ wywierają wiatry, rzeźba terenu, podatność gleb na deflację,
i szata roślinna.
W przypadku działalności człowieka ważne są wszystkie czynniki stwarzające
warunki dla przesuszenia gruntu (niewłaściwa agrotechnika, odkryta
gleba, nadmierny pobór wód głębinowych, melioracje odwadniające itp.)
oraz wzmaganie procesów wywiewania (deflacji) cząstek mineralnych
- ruch drogowy, zabiegi agrotechniczne, odkrywkowa eksploatacja surowców,
zwałowiska, hałdy i inne. Poniżej omówiono najważniejsze czynniki
deflacjogenne.
Erozyjność wiatrów.
W Polsce przeważają wiatry zachodnie uznawane za mało erozyjne. Większą
siłą erodowania charakteryzują się wiatry północne i wschodnie (najczęściej
zimą i wywołujące zawieje). Najsilniejsze są oczywiście wiatry halne
(głównie południowe) i wiatry nadmorskie północne i północno-zachodnie
(bryzy).
Cechy wiatru, determinujące jego zdolność erodowania powierzchni ziemi
to siła parcia, turbulencja, porywistość i przeważający kierunek.
Prędkość wiatru wzrasta wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem gruntu.
Prędkość wiatru przy gruncie (prędkość przygruntowa) jest bardzo mała,
dość szybko wzrasta do wysokości około 3 cm (prędkość nadgruntowa),
a następnie znowu wolniej do wysokości 10 cm (prędkość ponadgruntowa).
Charakterystykę wiatru (formę występowania, prędkość, siłę parcia,
zdolność erodowania ) w skali Beauforta przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka
wiatru w skali Beauforta, na wysokości 10 m (Zachar, 1982; za Troeh
i in.)
|
Skala
|
Rodzaj
wiatru
|
Oddziaływanie
wiatru
|
Prędkość
wiatru
|
Siła
wiatru (parcie)
|
Erozja
wietrzna
|
|
BF
|
|
|
(m/s)
|
(kg
m-2)
|
|
| 0 |
Cisza |
dym
wznosi się pionowo |
0
0,2 |
0 |
nie
występuje |
| 1 |
Powiew |
dym
wznosi się głównie pionowo |
0,3
1.5 |
0,05 |
nie
występuje |
| 2 |
Wiatr
słaby |
powiew
na twarzy, poruszane liście |
1,6
3,3 |
0,36 |
nie
występuje |
| 3 |
Łagodny |
poruszane
liście i małe gałązki |
3,4
5,4 |
1,2 |
zapoczątkowana |
| 4 |
Umiarkowany |
poruszany
kurz i luźny papier, poruszane małe gałęzie |
5,5
7,9 |
2,8 |
słaba |
| 5 |
Dość
silny |
zginanie
małych drzew |
8,0
10,7 |
5,4 |
umiarkowana |
| 6 |
Silny |
poruszane
duże gałęzie, słychać świst drutów telefonicznych |
10,8
13,8 |
9,5 |
średnia |
| 7 |
Gwałtowny |
poruszane
całe drzewa, trudne chodzenie pod wiatr |
13,9
17,1 |
15 |
średnia |
| 8 |
Wichura |
łamane
drzewa, generalnie nie jest możliwe chodzenie pod wiatr |
17,2
20,7 |
22,3 |
silna |
| 9 |
Silna
wichura |
j.
w |
20,8
24,4 |
31,9 |
silna |
| 10 |
Gwałtowna
wichura |
niszczone
lżejsze konstrukcje techniczne |
24,5
28,4 |
43,6 |
bardzo
silna |
| 11 |
Sztorm |
Wyrywane
drzewa, uszkadzana znaczna część konstrukcji technicznych |
28,5
- 32,6 |
58,1 |
bardzo
silna |
| 12 |
Huragan |
Dewastacja
krajobrazu i konstrukcji technicznych |
>32,7 |
75,7 |
katastrofalna |
Masy powietrza przemieszczają
się ruchem turbulentnym i wirowym. Ruch turbulentny (poziomy) umożliwia
i warunkuje niszczące oddziaływanie wiatru. Odbywa się on po nierównym
i chropowatym podłożu, z równą prędkością co powoduje intensywne mieszanie
się mas powietrza i silne tarcie. Wiatry o prędkości do 5 m/s mają
słabą turbulencję i niewielką siłę erodowania, o prędkości 5-10 m/s
umiarkowaną turbulencję i średnią siłę erodowania, a o prędkości powyżej
10 m/s silną turbulencję i dużą siłę erodowania (Klimaszewski, 1978;
za Parczewskim, 1969). Z tym ruchem jest związana porywistość wiatru,
wyrażająca się zmianami prędkości (słabszymi i silniejszymi podmuchami).
Ruch wirowy powietrza odbywający się pionowo, jako prądy wstępujące,
ma również określony udział w przenoszeniu materiału glebowego. Wiry
o średnicy 1-100 m i prędkości do 10 m/s porywają pył i piasek do
wysokości 1000 m i więcej, a trąby powietrzne (tornado) o średnicy
100-300 m i prędkości 50 - 100 m/s nawet do wysokości 3000 m (Klimaszewski,
1978).
Podatność gleb na erozję
wietrzną.
Morfogenetyczne (rzeźbotwórcze) oddziaływanie wiatru zależy przede
wszystkim od stanu (charakteru) podłoża, który z kolei warunkują głównie
skład mechaniczny, wilgotność, rzeźba i okrywa roślinna. Wszystkie
te czynniki są ze sobą wzajemnie sprzężone, ale w przypadku gleby
odkrytej najważniejszy jest skład mechaniczny (tab. 2).
Tabela 2. Podatność gleb na deflację , z uwzględnieniem
średnicy cząstek glebowych
(Zachar,1982; za Chepilem, 1945)
| Podatność
gleby |
Przeważająca
średnica ziarn, mm |
Krytyczna
prędkość wiatru, ms-1 |
| bardzo silna |
0,1 - 0,15 |
3 - 4 |
| silna |
0,05 -0,1
i 0,15 - 0,5 |
4 - 5,5 |
| średnia |
0,01 - 0,05
i 0,5 - 1,0 |
5,5 - 7 |
| słaba |
0,005 - 0,01
i 1,0 - 2,0 |
7 - 10 |
| bardzo słaba |
< 0,005 i
> 2,0 |
> 10 |
Najbardziej podatne na
działanie wiatru są gleby piaszczyste, a następnie przesuszone gleby
organiczne i organiczno - mineralne Ze wzrostem zawartości cząstek
ilastych (<0,01 mm) podatność gleb maleje.
W przemieszczanym przez wiatr materiale ziemnym przeważają cząstki
0,25-0,4 mm, natomiast cząstek >0,8 mm, określanych jako nieerodowane
jest bardzo mało .
Prawie wszyscy badacze uważają, że najbardziej narażona na erozję
wietrzną jest wierzchnia warstwa gleby, do 5 cm głębokości. Jeżeli
jednak zawartość w niej cząstek > 1 mm wynosi > 60% to wówczas
taka gleba jest prawie odporna na działanie wiatru, przy zawartości
50-60% już znacznie mniej odporna, a przy zawartości poniżej 50% wymaga
zabiegów ochronnych. Należy pamiętać, że część mało odpornych agregatów
jest dezintegrowana w wyniku mechanicznej akcji wywiewania cząstek.
Gleby Polski, biorąc pod uwagę ich cechy rodzajowe i związane z nimi
gatunkowe, można pod względem podatności na procesy eoliczne uszeregować
następująco (Józefaciukowie,1975):
ˇ bardzo silnie podatne - piaski luźne drobnoziarniste
(w tym wydmowe), mursze na torfach, mursze na podłożu mineralnym,
gleby murszowate;
ˇ silnie podatne - piaski luźne gruboziarniste, piaski
gliniaste lekko i silnie pylaste, piaski słabogliniaste (różne), lessy
i utwory lessowate;
ˇ średnio podatne - piaski gliniaste lekkie (z wyjątkiem
silnie pylastych), gleby pylaste, piaski słabogliniaste (różne), lessy
i utwory lessowate;
ˇ umiarkowanie podatne - piaski gliniaste lekkie (z
wyjątkiem silnie pylastych), gleby pylaste zwykłe (z wyjątkiem wymienionych
w grupie 2).
ˇ słabo podatne - gliny i iły.
Woda w glebie zwiększa
powierzchniowe napięcie i siłę kohezji między cząsteczkami i dlatego
określony stan wilgotności gleby wpływa w poważnym stopniu na jej
podatność na deflację (tab. 3). Największa zależność pomiędzy wilgotnością
gleb a intensywnością deflacji występuje w glebach piaszczystych i
gliniasto - piaszczystych, a ze wzrostem frakcji gliniastych i ilastych
zmniejsza się.
Krytyczna prędkość wiatru przy powierzchni gruntu, przy której następuje
już maksymalna deflacja (Pasak, 1984) wynosi: 3,3 m s-1 dla suchych
gleb piaszczystych i gliniasto - piaszczystych, 6,4 m s-1 dla suchych
gleb piaszczysto - gliniastych, 8,0 m s-1 dla wilgotnych gleb piaszczystych,
11,3 m s1 dla wilgotnych gleb piaszczysto - gliniastych, 20 m s-1
dla wilgotnych, gleb gliniasto - piaszczystych i 22 m s-1 dla gleb
gliniastych.
Rzeźba terenu.
Ponad równiną i ponad długimi łagodnie nachylonymi powierzchniami
o spadku do 1,5%, prędkość wiatru i siła parcia są jednakowe. Przy
urozmaiconej topografii są one znacznie zróżnicowane (tab.4). Dlatego
dla celów wyznaczania potencjalnej erozji wietrznej wyróżniono cztery
typy rzeźby (Józefaciukowie, 1979):
1 - współczesne doliny rzeczne i lokalne obniżenia terenu;
2 - tereny płaskie i lekko faliste
3 - wierzchowiny i zbocza na wyżynach;
4 - wierzchowiny i zbocza w górach.
W warunkach zróżnicowania rzeźby deflacja jest tym silniejsza im teren
ma większe wysokości bezwzględne (wzniesienie npm), a na równinach
o wielkości deflacji decyduje stopień przesuszenia wierzchnicy gleby,
co zwłaszcza dotyczy gleb organogenicznych - torfowych i murszowych.
Okrywa roślinna.
Okrywa roślinna jest przedostatnim z głównych czynników wyznaczających
erozyjne zdolności wiatru. Przeciwdeflacyjna efektywność okrywy roślinnej
zależy od stanu biomasy nadziemnej, to jest od wysokości i pokrycia
projektywnego (zwarcia łodyg i liści roślin polowych i ścierni, korony
drzew i kęp krzewów) i stanu biomasy podziemnej (gęstości korzeni).
Zdolność przeciwdziałania deflacji przez polowe gatunki w przyrodniczych
warunkach Polski przedstawia. Duże możliwości w redukowaniu nasilenia
erozji wietrznej tkwią równiż w przyorywaniu resztek pożniwnych.
Użytkowanie ziemi.
Najbardziej odporne na erozję wietrzną są tereny zalesione, a następnie
trwale zadarnione (w przypadku torfów i murszy o odpowiednim poziomie
wód gruntowych).
Podatność deflacyjna gruntów rolnych zależy od gatunku uprawianej
rośliny (najmniej chronią okopowe, najbardziej mieszanki trawiaste)
oraz od rodzaju zabiegów agrotechnicznych.
Najbardziej efektywnie przeciwdziała deflacji orka o głębokości 5-10
cm, ponieważ znacznie redukuje prędkość wiatru nad gruntem i zatrzymuje
w bruzdach transportowane wiatrem cząstki (Ambrust 1966; źródło Troeh
i in. 1980). Mówiąc o zabiegach agrotechnicznych nie można pominąć
udziału mechanizacji upraw w stwarzaniu dogodnych warunków dla występowania
procesów eolicznych. Wstępne badania wykazały, że ugniatanie piaszczystego
gruntu kołami jezdnymi ciągnika powoduje fizyczne zmiany gleby, w
rezultacie których wzrasta około pięciokrotnie podatność gleby na
erozję wietrzną (Podsiadłowski, 1987). Jest to głównie wynikiem występowania
erozji pulweryzacyjnej, która polega na wynoszeniu pyłu w powietrze
energią mechaniczną (koła, narzędzia).
Również pozarolnicza działalność gospodarcza dostarcza źródeł deflacji.
Są to między innymi hałdy, zwałowiska, wyrobiska, leje depresyjne,
piaskownie i wiele innych.
MECHANIZM PROCESÓW EROZJI WIETRZNEJ
Napór wiatru na powierzchnię
gruntu powoduje porywanie cząstek gleby i następnie ich transportowanie.
Do wyruszenia cząstki gleby jest potrzebne przekroczenie określonej
prędkości wiatru zwanej: progiem ruchliwości (Klimaszewski,1978; za
Bagnoldem, 1941), krytyczną prędkością tarcia (Klimaszewski, 1978;
za Scheideggerem,1961), prędkością poruszenia albo wleczenia (Klimaszewski,
1978; za Książkiewiczem, 1968) lub krytyczną prędkością wiatru (Troeh
i inni, 1980; za Chepilem, 1945).
Porywane ziarno jest przemieszczane wskutek pchania przez wiatr i
popychania przez ziarna uderzające, przy czym ziarna graniaste są
przesuwane, a okrągłe toczone. Toczenie się ziarna z szybkością około
200 i powyżej obrotów na sekundę zalicza się do kategorii pełzania.
Pełzaniu podlega najczęściej około 1 części całości eolicznie transportowanego
piasku (Klimaszewski, 1978: za innymi). Jeżeli ruch obrotowy jest
bardzo szybki to ziarno napotykając na jakąkolwiek przeszkodę może
zostać wyrzucone w górę. Najczęściej jednak wyrzucanie ziarna jest
wynikiem, bombardowania go przez inne ziarna spadające z góry (saltujące).
Wyrzucone w górę ziarno może podlegać saltacji - skokowemu przemieszczeniu.
Wysokość skoku ziarna zależy od siły uderzenia i charakteru podłoża.
Najwyżej , 90-200 cm, odbija się ziarno od powierzchni skalnej, a
9-30 cm od powierzchni piaszczystej (Klimaszewski, 1978; za innymi).
Długość skoku zależy natomiast od turbulencji i prędkości wiatru zwanej
prędkością uderzenia, która jest mniejsza od prędkości krytycznej.
Saltacyjnemu przemieszczeniu podlega 3/4 - 9/10 masy piasku, przy
czym prędkość saltujących ziaren równa się połowie prędkości wiatru
(Klimaszewski, 1978). Część wyrzucanych w górę ziarn głównie pyłu
może podlegać suspensji - zawieszeniu i utrzymaniu się w powietrzu,
na przestrzeni od kilku metrów do kilku tysięcy kilometrów. Transportowany
wiatrem materiał może być osadzany (deponowany - akumulowany) drogą;
ˇ sedymentacji - powolnego opadania ziarn i pozostania
w bezruchu na gruncie;
ˇ akrecji - spadania ziarn połączonego z saltacją i pełzaniem, a następnie
osadzaniem się przemieszczanego materiału w zacisznych miejscach (np.
zagłębieniach).
ˇ inkursji - akumulowania przemieszczających się (pełzających,
toczących, osuwających) ziarn za załomami, zwłaszcza na stokach odwietrznych;
ˇ dekantacji - wytrącaniu zawieszonego pyłu.
ROZPOZNANIE ZAGROŻENIA EROZJĄ WIETRZNĄ (WG JÓZEFACIUKÓW)
Erozja eoliczna występuje powszechnie na obszarze Polski, jednak jej
rzeczywiste rozmiary są jeszcze niedostatecznie rozpoznane, chociaż
prowadzi się coraz więcej badań w tym zakresie.
Przedstawiona przez Józefacuków metoda oceny stanu zagrożenia erozją
eoliczną danego obszaru ma charakter przeglądowy (Józefaciukowie,
1979). Szacuje natężenie procesów eolicznych w określonych warunkach
naturalnych, ale nie uwzględnia stopnia erozyjności wiatru (jest podobna
do zastosowanej przez Wojtanowicza, 1986).
Zaznaczyć należy, że pojęcie erozja eoliczna w tej metodzie, obejmuje
deflację (proces inicjalny) oraz transport i akumulację (procesy pochodne).
W wyniku zastosowania metody otrzymuje się mapę zagrożenia erozją
eoliczną, opracowaną na podkładzie mapy topograficznej w skali 1 :
10 000 lub 1 : 25 000 oraz dane liczbowe z planimetrowania.
Sposób wykonania mapy zagrożenia deflacją jest następujący:
- na mapie topograficznej wyznacza się obszary z określoną rzeźbą
terenu i powierzchnie o różnej lesistości, według kryteriów podanych
w tabeli 3 (najmniejsza powierzchnia 1 km-2);
- na podkładzie mapy topograficznej (z typami rzeźby i różną lesistością)
i mapy podatności gleb na deflację wyznacza się zagrożenie erozją
eoliczną według kryteriów podanych w tabeli 3.
Tabela 3. Kryteria
wyznaczania stopni zagrożenia erozją wietrzną (Józefaciukowie, 1979)
|
Współczesne
doliny rzeczne i lokalne obniżenia terenu
|
Tereny
płaskie i lekko faliste
|
Wierzchowiny
i zbocza na wyżynach
|
Wierzchowiny
i zbocza w górach
|
| Gleby
wg podatności na deflację |
Lesistość
(%)
|
|
>25
|
2515
|
<15
|
>25
|
2515
|
<15
|
>25
|
25-15
|
<15
|
>25
|
25-15
|
<15
|
| Bardzo silnie
podatne: piaski luźne drobnoziarniste (w tym wydmowe), mursze
na torfach, mursze na podłożu mineralnym, gleby murszowate |
2/3
|
3/4
|
4/5
|
3/4
|
4/5
|
5
|
4
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
| Silnie podatne:
piaski lużne gruboziarniste, piaski gliniaste lekkie silnie pylaste,
piaski słabogliniaste (różne), lessy i utwory lessowate |
1
|
2
|
3
|
2
|
3
|
4
|
3
|
4
|
4
|
4
|
4
|
5
|
| Średnio podatne:
piaski gliniaste lekkie (z wyjątkiem silnie pylastych), gleby
pyłowe zwykłe (z wyjątkiem wymienionych w punkcie 2) |
-
|
1
|
2
|
1
|
2
|
3
|
2
|
3
|
3
|
3
|
3
|
4
|
| Umiarkowanie
podatne: piaski gliniaste mocne (różne), gleby pyłowe ilaste |
-
|
-
|
1
|
-
|
1
|
2
|
1
|
2
|
2
|
2
|
2
|
3
|
| Słabo podatne:
gliny i iły |
|
-
|
-
|
-
|
-
|
1
|
-
|
1
|
1
|
1
|
1
|
2
|
/3/, /4/, /5/ dotyczy piasków wydmowych
Jak wynika z tabeli wyznacza
się pięć stopni nasilenia procesów eolicznych
1 - erozja słaba - powoduje niewielkie wywiewanie cząstek
glebowych i minimalnie degraduje glebę;
2 - erozja umiarkowana - zapoczątkowuje proces ubytku
poziomu orno-próchnicznego wskutek wywiewania cząstek mineralnych
i organicznych jak również niewielkie zapylenie atmosfery materiałem
glebowym;
3 - erozja średnia - wyraźnie redukuje miżąższość poziomu
orno-próchnicznego. Oprócz zapylenia atmosfery może już powodować
szkody w uprawach - odsłanianie systemu korzeniowego, uszkadzanie
mechaniczne i zasypywanie roślin;
4 - erozja silna - prowadzi do trwałych zmian morfologicznych
wyrażających się w powstawaniu gleb zwiewanych o zredukowanym profilu
oraz nawiewanych o profilu nadbudowywanym nanosami deflacyjnymi. Powoduje
silne zanieczyszczenie atmosfery, zdzieranie lub zasypywanie upraw
polowych, występowanie burz pyłowych, piaskowych i czarnych zim oraz
tworzenie się wydm;
5 - erozja bardzo silna - dotyczy terenów rozwydmianych.
Następnie dla badanego
obszaru określa się stopnie pilności ochrony gruntów przed erozją
eoliczną:
stopień 1 - ochrona niezbędna: powyżej 25% użytków rolnych
i bezleśnych gruntów nieprodukcyjnych badanego obszaru jest zagrożone
deflacją o stopniu nasilenia 4 i 5;
stopień 2 - ochrona potrzebna: zagrożenie jak wyżej,
lecz dotyczy 10-25% gruntów wyżej wymienionych;
stopień 3 - ochrona wskazana lokalnie: zagrożenie jak
wyżej lecz dotyczy poniżej 10% gruntów wyżej wymienionych.
Oceny potencjalnego zagrożenia
erozją wietrzną dokonano z uwzględnieniem kilku podstawowych kryteriów
determinujących występowanie i nasilenie erozji wietrznej takich jak:
typ rzeźby terenu, podatność gleb na deflację (wywiewanie) i stopień
lesistości terenu.
Z przeprowadzonych badań kartograficznych wynika, że około 28% (9,8
mln ha) ogółu użytków rolnych w kraju jest zagrożone erozją wietrzną,
w tym około 10% erozją średnią i około 1% silną. Potencjalne zagrożenie
erozją silną koncentruje się głównie w centralnej części pasa nizin
środkowopolskich i na przyległych terenach Pojezierza Wielkopolskiego
i Chełmińsko-Dobrzyńskiego oraz w pasie wyżyn południowo-wschodnich
i na Przedgórzu Sudeckim. Generalnie obszar największego zagrożenia
erozją wietrzną obejmuje centralna i południową część nizinnych terenów
Polski. Jest to wyjątkowo niekorzystne, ze względu na przewagę gleb
piaszczystych przy małej lesistości terenu oraz na postępujące "stepowienie".
Silne zagrożenie na niżu jest determinowane przewagą gleb lekkich,
na wyżynach i pogórzu - występowaniem gleb pyłowych oraz urozmaiconą
rzeźbą, a w jednym i drugim przypadku małą lesistością terenu. Najmniej
zagrożone erozją wietrzną są obszary pojezierzy i gór, o czym niewątpliwie
decyduje duży udział lasów.
Opracowano na podstawie:
1. Józefaciuk,
A.,Józefaciuk, Cz. 1995 - "Erozja agrosystemów". Państwowa
Inspekcja Ochrony Środowiska, W-wa
2. Józefaciuk, A.,Józefaciuk, Cz. 1996 - "Mechanizm i wskazówki
metodyczne badania procesów erozji". Państwowa Inspekcja Ochrony
Środowiska, W-wa
3. Józefaciuk, A.,Józefaciuk, Cz. 1996 - "Erozja i melioracje
przeciwerozyjne". Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, W-wa
4. Józefaciuk, A.,Józefaciuk, Cz. 1999 - "Ochrona gruntów przed
erozją".Wydawnictwo IUNG, Puławy
